Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is één van de meest effectieve psychotherapeutische methodieken bij behandeling van negatieve of schokkende ervaringen, PTSS (posttraumatische stressstoornis), de gevolgen van meervoudige traumatisering of chronische pijn. Patiënten die een ingrijpende nare gebeurtenis hebben meegemaakt en hierna klachten krijgen en/of houden, kunnen zeer effectief met deze methodiek behandeld worden in weinig sessies.
EMDR is een jonge therapie. Een eerste versie van EMDR werd in 1989 beschreven door de ontwikkelaarster ervan, de Amerikaanse psychologe Francine Shapiro. In de jaren daarna werd deze procedure verder uitgewerkt en ontwikkeld tot een volwaardige en effectieve therapeutische methode. Inmiddels is wetenschappelijk vastgesteld dat cliënten goed op EMDR reageren en vaak al na enkele sessies in staat zijn hun dagelijkse bezigheden weer op te pakken. Er bestaat op dit moment een groot aantal gecontroleerde onderzoeken naar de effectiviteit van EMDR, waarmee EMDR momenteel de meest geëvalueerde behandeling is op het gebied van trauma.
Voor welke klachten is EMDR bedoeld?
Bepaalde gebeurtenissen kunnen diep ingrijpen in het leven van mensen. In veel gevallen kun je daar zelfstandig bovenop komen, maar er zijn ook situaties waar je psychische en/of lichamelijke klachten aan overhoudt. Vaak gaat het om herinneringen aan de schokkende gebeurtenis die zich blijven opdringen, waaronder angstwekkende beelden (herbelevingen, flashbacks) en nachtmerries. Andere klachten die vaak voorkomen zijn schrik- en vermijdingsreacties. Men spreekt dan meestal van een 'posttraumatische stressstoornis´. Ofschoon PTSS nog steeds als het primaire indicatiegebied voor EMDR wordt beschouwd, hebben de ervaringen met de toepassing van deze behandelmethode de afgelopen jaren laten zien dat het mogelijk is een grote verscheidenheid aan psychische aandoeningen en klachten te behandelen die gepaard gaan met vermijdingsgedrag, somberheid en/of gevoelens van angst, schaamte, verdriet, schuld of boosheid. Uitgangspunt is telkens dat deze klachten zijn ontstaan als gevolg van één of meer beschadigende ervaringen. Daarmee worden gebeurtenissen bedoeld die dusdanige sporen hebben nagelaten in het geheugen van de persoon, dat hij of zij er nu nog steeds last van heeft. Voorbeelden daarvan zijn:
- emotionele verwaarlozing;
- depressies;
- misbruik;
- klachten die voortkomen uit de jeugd;
- akelige ervaringen op medisch gebied (denk ook aan prikangst);
- werk of school gerelateerde gebeurtenissen, o.a. burn-out;
- gebrek aan zelfvertrouwen;
- beschamende-, pest- of verlieservaringen;
- ervaringen met inbraak of overval;
- verkeersongeval;
- paniekaanvallen;
- angsten en fobieën;
- straat- of hoogtevrees;
- dwanggedachtes;
- rouw, in welke vorm dan ook;
- natuurrampen, oorlogsgeweld;
- problematiek vanwege Corona.
De belangrijkste insteek van de EMDR-therapeut is de cliënt te helpen de herinneringen aan deze gebeurtenissen te verwerken, met de bedoeling daarmee de klachten te verminderen of volledig te laten verdwijnen.
Hoe weet je of EMDR kan worden toegepast?
In het begin van de EMDR-therapie besteden we uitgebreid aandacht aan de oorzaak en achtergrond van de klachten. Daarnaast maken we een taxatie van een aantal individuele kenmerken, waaronder de persoonlijke draagkracht en de last die je van de klachten ondervindt. Hieruit zal blijken of een gerichte traumabehandeling op dat moment noodzakelijk of nodig is en of EMDR daarvoor kan worden gebruikt.
EMDR is overigens geschikt voor alle leeftijdsgroepen. Voor jonge kinderen wordt de therapie afgestemd op het ontwikkelingsniveau van het kind.
Hoe gaat EMDR in z’n werk?
In eerste instantie wordt je gevraagd om terug te denken aan een situatie, inclusief de bijbehorende beelden, gedachten en gevoelens. Dit gebeurt om meer informatie over de traumatische beleving te verzamelen. Daarna wordt het verwerkingsproces gestart. De therapeut zal je vragen de gebeurtenis opnieuw voor de geest te halen, maar nu gebeurt dit in combinatie met een taak die het voor jou als cliënt moeilijk maakt om aan iets anders te denken. In veel gevallen wordt gevraagd om met je ogen de hand van de therapeut te volgen (eye movement). Na elke set handbewegingen, of andere bilaterale stimulatie, wordt er even rust genomen. Andere vormen van bilaterale stimulatie zijn klikjes die, door middel van een koptelefoon, afwisselend rechts en links worden aangeboden, of tikjes op de zijkant van de knieën of op de handpalm. Dit alles om ‘het informatieverwerkingssysteem’ in de hersenen te stimuleren. De EMDR-procedure brengt doorgaans een stroom van gedachten en beelden op gang, maar soms ook gevoelens en lichamelijke sensaties. Vaak verandert er wat. De cliënt wordt na elke set oogbewegingen/klikjes/tikjes gevraagd zich te concentreren op de meest opvallende verandering, waarna er een nieuwe set volgt.
Wat zijn de te verwachten effecten en heeft EMDR ook nadelen?
De sets oogbewegingen/klikjes/tikjes zullen er langzamerhand toe leiden dat de nare herinnering haar kracht en emotionele lading verliest. Het wordt dus steeds gemakkelijker aan de oorspronkelijke gebeurtenis terug te denken. In veel gevallen veranderen de herinneringsbeelden zelf. Ze worden bijvoorbeeld waziger of kleiner, maar het kan ook zijn dat er minder onprettige aspecten van dezelfde situatie naar voren komen. Een andere mogelijkheid is dat er spontaan nieuwe gedachten of inzichten ontstaan die een andere, minder bedreigende, betekenis aan de gebeurtenis geven. Deze effecten dragen ertoe bij dat de schokkende ervaring steeds meer een plek krijgt in jouw levensgeschiedenis. Na afloop van een EMDR-sessie kunnen de effecten nog even doorwerken en dat is goed. Toch kan dit je in sommige gevallen het idee geven de regie even kwijt te zijn, bijvoorbeeld als er nieuwe beelden of gevoelens naar boven komen. Vaak is het dan een geruststelling om te weten dat dit in de regel niet langer dan drie dagen aanhoudt. Daarna is er als het ware een nieuw evenwicht ontstaan. Het is aan te bevelen om een dagboekje bij te houden en op te schrijven wat er tussen de sessies door naar boven komt. Deze dingen kunnen we dan in de volgende sessie bespreken.
Welke verklaring geven we aan de effecten van EMDR?
Een verklaring voor de effecten van EMDR is dat de combinatie van het sterk denken aan de traumatische gebeurtenis en de aandacht voor de afleidende stimulus ervoor zorgt dat het natuurlijk verwerkingssysteem van de hersenen wordt gestimuleerd. Aangezien een traumatische herinnering, wanneer deze in gedachten wordt genomen, zowel levendig als intens is, kost dit betrekkelijk veel geheugencapaciteit. Het zo snel mogelijk volgen van de vingers van de therapeut, zoals dat bij EMDR gebeurt, kost echter ook geheugencapaciteit. Door deze concurrentie van werkgeheugentaken is er weinig plaats voor de levendigheid en de naarheid van de herinnering. Dit biedt je de mogelijkheid om een andere betekenis aan de gebeurtenis te geven.
